زبان تالشی
زبان تالشی (در کنار زبان های تاتی، کُردی و ...) یکی از زبانهای شمال غربی ایران است که میلیون ها نفر در نواحی جنوب غربی دریای خزر، جلگه لنکران و بخش هایی از قفقاز بدان تکلم میکنند.
برخی زبان شناسان زبان تالشی را به سه گروه عمده تقسیم کرده اند:
- ۱- تالشی شمالی که در اطراف آستارا، لوندویل، ویزنه،اردبیل ، ویلكیج و بخش ساحلی جمهوری آذربایجان رایج است.
- ۲- تالشی مرکزی که در حوالی اسالم ، از جوكندان و هشتپر توالش تا پره سر و رضوانشهر و تمامی كوهپایه ها در امتداد مسیر مورد استفاده قرار می گیرد.
- ۳- تالشی جنوبی که بعد از خوشابر در ماسال و شاندرمن ، ماسوله، فومن ،شفت و اطراف آنها بدان تکلم می شود.
ناگفته نماند، در مناطقی دور از تالش ، بعضا لهجه های مختلف تالشی نیز تكلم می شود. در نقشه‌ی زیر پراکندگی این سه دسته اصل ای به تصویر کشیده شده است.
مهم ترین ویژگی زبان تالشی این است که از لحاظ خصوصیات آوایی و کهنگی افعال و اسامی چهره‌ی اصیل خود را حفظ کرده است. زبان تالشی از بقایای زبان هندو اروپایی می باشد که در آغاز زبان ماد شرقی بوده و با مادی، پارتی و اوستایی مشابهت دارد. با اینکه در تالشی منشا ذخیره‌ی لغوی سهم فارسی فوق العاده بزرگ است ولی کاملا مبنا و مایه‌ی مادی خود را حفظ کرده است.
مختصری در مورد تاریخ مطالعات زبان شناسی تالشی
اولین تحقیق در مورد زبان تالشی، گردآوری پانزده ترانه عامیانه تالشی در کتاب نمونه هایی از ترانه های عامیانه‌ی ایران اثر الکساندر خودزکو در سال ۱۸۴۲ است. استراچوفسکی در سال ۱۸۴۸ در دایره المعارف خود گویش تالشی را یکی از شش گویش اصلی ایرانیان دانسته است.
اولین اثر علمی در باره گویش شناسی ایرانی مربوط به پروفسور بره زین است که در سال ۱۸۵۳ به نام تحقیق در بار گویش های ایرانی به چاپ رسید، بخشی از این کتاب مربوط به دستور زبان تالشی و برخی واژگان تالشی است.
گیگر زبان شناس آلمانی در کتاب زبان شناسی زبانهای ایرانی در باره‌ی گویش های خزری ازجمله تالشی تحقیقات مفصلی انجام داده است. علاوه بر این میللر محقق روسی آثار ارزشمندی در مورد زبان تالشی دارد ازجمله: کتاب متون تالشی که در سال ۱۹۳۰ همراه با ترجمه روسی چاپ شده است. همچنین کتاب زبان شناسی درسال ۱۹۵۳ و نیز مقاله‌ی صرف زبان تالشی در سال ۱۹۴۸ از او چاپ شده است.